Integriteit

Met integriteit - of integer handelen - wordt bedoeld dat je je functie adequaat, zorgvuldig en onberispelijk uitoefent, met inachtneming van je verantwoordelijkheden en de geldende regels (waaronder bij de overheid: de ambtseed of gelofte). Als regels ontbreken of onhelder zijn, oordeel en handel je consciëntieus op moreel verantwoorde wijze, op basis van je eigen kernwaarden en principes, en algemeen aanvaarde sociale en ethische normen. Je bent verantwoordelijk voor je eigen handelen, je bent aanspreekbaar op je gedrag, en je spreekt anderen hierop aan.

Integriteit wordt soms beperkt uitgelegd als de afwezigheid van fraude en corruptie. Soms wordt integriteit erg breed uitgelegd en vallen er ook waarden onder als eerlijkheid en betrouwbaarheid, collegialiteit, klantgerichtheid, objectiviteit, fatsoenlijkheid, effectiviteit en efficiëntie.

"Goede mensen hebben geen wetten nodig om verantwoordelijk te handelen, terwijl slechte mensen de wetten weten te omzeilen."

- Plato (427-347 v. Chr.)

Wat betekent integriteit concreet?

De belangrijkste gedragskenmerken van de competentie Integriteit zijn:

Je voorkomt belangenverstrengeling en je maakt je eigen positie en belangen duidelijk in (potentiële) conflictsituaties. Bijvoorbeeld: wanneer je wordt gevraagd te adviseren over de offerte van een bedrijf, dan maak je kenbaar dat je relaties hebt bij dat bedrijf.
Je gaat zorgvuldig en discreet om met persoonlijke, vertrouwelijke of gevoelige informatie. Bijvoorbeeld: wanneer je iemands cv hebt ontvangen in het kader van een sollicitatie, dan vernietig je dat na afloop van de sollicitatieprocedure.
Je bent betrouwbaar en komt gedane toezeggingen, beloftes en gemaakte afspraken na.
Je houdt je aan de verplichtingen die bij je functie horen.
Je informeert anderen vanuit jouw positie en deskundigheid over eventuele risico’s die zij lopen. Dit geldt natuurlijk in het bijzonder in beroepen waarbij sprake is van veiligheidsrisico's of gezondheidsrisico's.
Je geeft aan wanneer er iets van je gevraagd of verwacht wordt dat naar jouw oordeel niet toelaatbaar zou zijn.
Je behandelt anderen met respect. Je laat merken dat je iemand aanvaardt en erkent als een waardig en waardevol persoon.
Bij een conflict kies je niet automatisch de kant van de sterkere partij, maar probeer je het geheel te overzien en handel je daarnaar.
Als je een fout hebt gemaakt, dan meld je dit en neem je op eigen initiatief actie om de schade te beperken.
Je bent loyaal aan de organisatie waarvoor je werkt en je dient de belangen van je functie.
Je blijft correct handelen, ook wanneer dit voor jou bepaalde nadelen, spanningen of conflicten met zich meebrengt.
Als je ongerechtigheden of onrechtmatigheden tegenkomt in je werk, dan onderzoek je die of meld je die bij de leiding.
Je stelt je op de hoogte van de normen, waarden, huisregels en gedragscodes die binnen de organisatie en voor jouw functie gelden. Je houdt je aan deze voorschriften en gedraagt je ernaar.
Je weerstaat verleidingen en druk uit de omgeving en bent standvastig in het naleven van de voorschriften.
Je stelt zo nodig het naleven van normen, waarden en omgangsvormen aan de orde.

Voorbeelden van niet-integer handelen

Enkele voorbeelden van integriteitsschendingen zijn:

misbruik maken van bevoegdheden, voorkennis of persoonlijke informatie
je oneigenlijk laten beïnvloeden
nevenactiviteiten verrichten die niet verenigbaar zijn met je functie
fraude en corruptie
sjoemelen met de regels en iets doen of toelaten waarvan je weet dat het eigenlijk niet geoorloofd is
je laten omkopen
roddel en achterklap, zwartmakerij: kantoorpolitiek waar vrijwel iedereen mee te maken heeft
een oogje dichtknijpen als er iets onoorbaars gebeurt

Wat te doen in een nieuwe functie?

Om integer te kunnen handelen, moet je je bewust zijn van de geldende regels en richtlijnen van de organisatie, je beroepscode en dergelijke. Oriënteer je daarop en doe er navraag naar.

Ga voor jezelf na welke waarden en normen je hanteert bij je beroepsuitoefening. Handel er consequent naar.

Wees je bewust van het vertrouwen dat mensen in je stellen. Dat gaat vaak verder dan de officiële regels.

Integriteit als competentie

Een competentie is een in gedrag waarneembare combinatie van kennis, vaardigheden en persoonlijke kwaliteiten waarmee je in praktijksituaties je werk goed kunt doen. De competentie integriteit (of: integer handelen) staat op vrijwel elke lijst met algemene competenties.

Welke ondersteunende competenties komen kijken bij integriteit?

Je moet een weloverwogen oordeel vormen over een situatie, om te bepalen hoe te handelen.
Voor integer handelen is soms durf nodig. Bijvoorbeeld om druk van de omgeving te weerstaan of voor het aanspreken van mensen op hun gedrag.
Respect is een gevoel of uiting van aanzien of waardering, waarmee je laat merken dat je iemand aanvaardt en erkent als een gelijkwaardig en waardevol persoon.

Aan welke competenties draagt integriteit bij?

Betrouwbaarheid: Je verstrekt alleen feitelijk juiste, geverifieerde en waarheidsgetrouwe informatie. Je houdt vertrouwelijke en persoonlijke informatie voor jezelf. Je deelt geen gevoelige gegevens zonder goede reden en respecteert de privacy van anderen.

Beroepen waar je deze competentie nodig hebt

Zakelijke integriteit is van belang bij beroepen waarin je fungeert als vertrouwenspersoon of met vertrouwelijke informatie om moet gaan:

Integer als kernkwaliteit

Volgens het model van de kernkwaliteiten en kernkwadranten kan integriteit net als elke kwaliteit doorslaan naar een valkuil. Je bent dan te integer en anderen zien dat als een slechte eigenschap. Jouw uitdaging is om dat te voorkomen. Als 'integer zijn' een kernkwaliteit van je is, dan kun je daarbij ook allergieën hebben en je ergeren aan bepaald gedrag van anderen.

Wat is de valkuil van integer zijn?

De een is integer, een ander is integerder, jij bent het integerst. Dat is een kwaliteit. Maar kun je ook té integer zijn? Jazeker. Overmatige integriteit kan doorslaan naar:

Rigide, star en onbuigzaam gedrag, omdat je principes en regels boven alles stelt ("regels zijn regels").
Zelfingenomenheid: als je te veel gericht bent op je eigen morele principes en waarden, dan sta je niet meer open voor andere perspectieven en overtuigingen. Je minacht de behoeften en meningen van anderen, wat de samenwerking kan schaden.
Een kritische en veroordelende houding ten opzichte van mensen die niet voldoen aan jouw hoge morele normen.
Arrogantie en superioriteit, omdat je je eigen morele kompas hoger waardeert dan dat van anderen.

Wat zijn jouw uitdagingen of leerdoelen?

Belangrijke leerdoelen om te voorkomen dat integriteit doorslaat naar een valkuil zijn:

Aanpassingsvermogen: je blijft efficiënt werken onder wisselende omstandigheden door je steeds aan te passen aan de omgeving, taken, verantwoordelijkheden, en/of mensen.
Omgaan met diversiteit op de werkvloer: je kunt goed omgaan met verschillende collega's, met andere overtuigingen.
Open minded (ruimdenkend): je staat open voor verschillende ideeën, ervaringen, zienswijzen, theorieën en leefstijlen.
Tolerantie: je laat anderen toe zich te gedragen, te uiten en te leven zoals zij dat willen, zonder enige inmenging.

Wat zijn je allergieën?

Als je zeer integer bent, dan kun je je ergeren aan iemand die:

Oneerlijk of onoprecht is, liegt en bedriegt of manipulatief is.
Geen verantwoordelijkheid neemt voor zijn gedrag en de schuld voor tekortkomingen afschuift op anderen.
Onbetrouwbaar is, afspraken, beloftes en toezeggingen niet nakomt.
Respectloos gedrag vertoont, zoals onbeleefdheid, kleineren of discriminerende uitingen.
Zich onethisch gedraagt, bijvoorbeeld door te spieken of plagiaat te plegen.
Niet transparant is, geheimzinnig doet, informatie achterhoudt of ontwijkend is in zijn communicatie.
Weinig empathie en medeleven toont, of egoïstisch of ongevoelig is.

Integriteit bij de overheid

In veel overheidsorganisaties nemen ambtenaren beslissingen die de belangen van burgers en bedrijven raken, of ze oefenen daarop invloed uit. Denk bijvoorbeeld aan het verstrekken van vergunningen, aanbesteding en inkoop, en toezicht en handhaving. Bij de overheid is daarom veel aandacht voor de integriteit van bestuurders, volksvertegenwoordigers en ambtenaren.

De overheid stelt informatie voor het ontwikkelen van het integriteitsbeleid van een overheidsorganisatie beschikbaar, zoals relevante regelgeving, handreikingen en modellen en jurisprudentie. Behalve voor professionals bij de overheid is dit ook voor andere belangstellenden interessant.

Voorbeelden van integriteitsrichtlijnen

Tweede Kamer

Bij de beëdiging moeten alle Kamerleden een bij de wet voorgeschreven tekst uitspreken: een eed of verklaring en belofte. Die luidt als volgt:

Ik zweer (verklaar) dat ik, om tot lid van de Staten-Generaal te worden benoemd, rechtstreeks noch middellijk, onder welke naam of welk voorwendsel ook, enige gift of gunst heb gegeven of beloofd. Ik zweer (verklaar en beloof), dat ik, om iets in dit ambt te doen of te laten, rechtstreeks noch middellijk enige belofte heb aangenomen of zal aannemen. Ik zweer (beloof) trouw aan de Koning, aan het Statuut voor het Koninkrijk en aan de Grondwet. Ik zweer (beloof) dat ik de plichten die mijn ambt oplegt getrouw zal vervullen.

Politie

De Nederlandse politie heeft een integriteitsstatuut, dat het begrip integriteit bij de politie concrete betekenis geeft. Hieronder vind je enkele integriteitsregels uit dat statuut. Politiemensen:

zijn loyaal aan de Nederlandse grondwet
leven naar artikel 1 van de grondwet
stellen het publiek belang, boven eigen belang
rapporteren juist en correct
houden zich aan afspraken
staan mensen fatsoenlijk te woord
nemen klachten serieus
regelen in functie geen kortingen op goederen of diensten
mijden risicovolle contacten ook in de privésfeer
melden alle betaalde en onbetaalde nevenactiviteiten bij de leiding
gebruiken geweld op gepaste en proportionele wijze
bewaren geheimen
misbruiken informatie niet
gebruiken alleen opsporingsmethoden die zijn toegestaan.

Burgerlijke stand

Een ambtenaar van de burgerlijke stand moet bij zijn benoeming voor de rechtbank de volgende eed of belofte afleggen:

"Ik zweer (beloof) dat ik de betrekking van ambtenaar van de burgerlijke stand met eerlijkheid en nauwkeurigheid zal vervullen en dat ik de wettelijke voorschriften, de burgerlijke stand betreffende, met de meeste nauwgezetheid zal opvolgen; dat ik voorts, tot het verkrijgen van mijn aanstelling, middellijk noch onmiddellijk, onder enige naam of voorwendsel, aan iemand iets heb gegeven of beloofd, en dat ik, om iets in deze betrekking te doen of te laten, van niemand enige beloften of geschenken zal aannemen, middellijk of onmiddellijk." (Artikel 16 van het Burgerlijk Wetboek Boek 1).

Hoe toon je aan dat je integer bent bij een sollicitatie?

Een voorbeeld: Je solliciteert op een functie als P&O-adviseur bij een groot reclamebureau. In de personeelsadvertentie wordt onder andere om een integere houding gevraagd. Je probeert je voor te stellen wat ze daarmee bedoelen.

Als P&O-adviseur beschik je vaak over veel persoonlijke en andere vertrouwelijke informatie van medewerkers, denk aan salarisgegevens en informatie over de persoonlijke levenssfeer. Je gaat zorgvuldig met deze informatie om.

Je hebt hier wel ervaring mee in je huidige baan als junior P&O’er bij een landelijke omroep. Niet alleen heb je te maken met de vertrouwelijke informatie van de ‘gewone’ medewerkers, deze omroep heeft ook een aantal bekende Nederlanders in dienst. Het ontslag van een BN'er wordt al wekenlang breed uitgemeten in de media. Vrienden proberen je wel eens uit te horen, evenals je ex-studiegenoten, maar je maakt hen duidelijk dat het onderwerp voor jou niet bespreekbaar is.

Dit verwerk je in je sollicitatiebrief en je zorgt ervoor dat je tijdens je sollicitatiegesprek een aantal voorbeelden volgens de STAR-methode paraat hebt.

Andere voorbeelden

Accountant: ik heb een vertrouwensrelatie met mijn klant en handel daar ook naar. In het verleden is mij door een klant wel eens gevraagd een oogje dicht te knijpen en stelde me -als ik dat deed- een mooi reisje in het vooruitzicht. Ik heb hem op een vriendelijke, maar duidelijk wijze kenbaar gemaakt dat ik niet van zulke praktijken ben gediend.
Adviseur: als beleggingsadviseur moet ik ervoor zorgen dat mijn belangen niet verstrengeld raken met de bedrijven waarover ik koop- of verkoopadviezen geef. Daarom ga ik geen vriendschappelijke relaties met mijn klanten aan. Ik ben hier heel strikt in.
Beleidsmedewerker bij de overheid: Een van mijn opdrachten was het schrijven van een adviesrapport over het bevorderen van een integere cultuur in onze organisatie. Ik heb me in dit thema verdiept, een aantal collega's overtuigd van het belang van integriteit en met hen een verandertraject in gang gezet. Een concrete verbetering was de invoering van het vierogenprincipe de afdeling Financiën: het gezamenlijk goedkeuren van financiële beslissingen en transacties door 2 verantwoordelijke medewerkers.

Voorbeelden van competentiegerichte vragen over integriteit tijdens het sollicitatiegesprek:

Heb je in je werk wel eens je principes moeten loslaten? Waarom gebeurde dat? Waar ligt voor jou de grens?
Is het de afgelopen tijd voorgekomen dat je een afspraak niet na kon komen? Hoe heb je toen gehandeld? Hoe reageerde degene met wie je de afspraak had?

Aanbevolen websites

Persoonlijke integriteit als leefwijze, door Hein Pragt. Het woord integriteit is afgeleid van het Latijnse 'integritas' dat heelheid, intact zijn, eerlijkheid, maar ook fatsoen betekent. Integere mensen doen wat ze zeggen en zeggen wat ze doen, ze handelen in overeenstemming met hun principes ook als er druk wordt uitgeoefend om daarvan af te wijken, afspraken niet na te komen of niet loyaal te zijn. Persoonlijke eigenschappen die bijdragen aan iemands betrouwbaarheid zijn bijvoorbeeld eerlijkheid, openheid, oprechtheid, loyaliteit, toewijding en harmonie.
Heb jij zo'n sterk gevoel voor integriteit dat zelfs een leugentje om bestwil ongemakkelijk voelt? Of ga jij liever creatief om met de waarheid om je doel te bereiken? Dat doet toch iedereen? Wie is er nu volledig en altijd eerlijk en oprecht? Jij? Doe de integriteitstest.
Gedragscode integriteit Rijk - Een modelgedragscode voor integriteitsbeleid bij overheden.

Bronnen

Competentietaal Rijk, directie Ambtenaar en Organisatie van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
Beëdiging nieuwe Kamerleden, Tweede Kamer

Auteur: René Pijlman