Wijsheid

‘Mijn medewerker loopt er de kantjes van af en ik wil hier graag iets van zeggen, maar hij is goede vriendjes met onze manager‘, ‘Ik zou met de feestdagen vrij zijn, maar nu is mijn collega ziek geworden en mijn manager gaat er nu van uit dat ik gewoon kom werken. Ik wil dit eigenlijk niet.’ Als professional kom je in je werk regelmatig voor lastige dilemma’s te staan. Dilemma’s die gepaard gaan met de vraag: ‘Wat is wijsheid?’

Wat is wijsheid?

Wijsheid is een deugd die zich moeilijk laat specificeren. Doorgaans noemen we iemand wijs als deze weet wat goed of verstandig is om te doen in een lastige situatie. Maar het is moeilijk te zeggen wat je concreet moet weten en doen om wijs te zijn. Kijken we naar Wikipedia, dan zegt deze: 'Wijsheid is de kunst om in alle levensomstandigheden juist te oordelen en te handelen'. De betekenis is dus praktisch en moreel. ‘Wijs’ zijn houdt dus niet zozeer in dat je geweldig intelligent bent, dat je over bovennatuurlijke heldere ingevingen beschikt of alle antwoorden kent op vragen die het leven je stelt. Wijsheid is in deze optiek:

• Situaties begrijpen en een diep inzicht hebben in het leven
  
• Mensen goed aanvoelen
• Met compassie gezonde oordelen vellen of goed doordachte beslissingen nemen
  

Neuroloog Robert Sternberg definieert het begrip wijsheid als het gebruiken van intelligentie, creativiteit en ervaring ten behoeve van het algemeen belang, door een evenwicht te zoeken tussen het eigen belang en dat van anderen, en tussen belangen op korte en langere termijn. Wijsheid houdt in zijn optiek dus in dat je voorbij gaat aan enkel de voordelen voor jezelf en gericht bent op de ander en het algemeen belang. Wijsheid gaat dus verder dan het op een slimme en handige manier keuzes maken in je eigen belang. Doe je dit wel, dan spreek je van manipuleren. De Griekse filosoof Aristoteles sprak over ‘praktische wijsheid’; de morele wil om het goede te doen en de morele vaardigheid om uit te vinden wat het goede is.

Met andere mensen omgaan dus vraagt een bepaalde mentale flexibiliteit die geen enkele set gedragsregels kan omvatten. Hoewel er dus geen vaste set regels is voor ‘wijs’ gedrag kun je uit deze omschrijvingen competenties destilleren die een wijs persoon typeren. Een wijs persoon:

• kan goed luisteren, evalueren en advies geven
• heeft goede intenties voor zichzelf en anderen
• reageert niet impulsief, maar met een goede balans tussen verstand en gevoel
• houdt rekening met de voorgeschiedenis en de consequenties van een probleem
• is in staat om problemen in hun context te plaatsen
  

Een voorbeeld van wijsheid

De wijze Koning Salomon
Twee vrouwen beweren beide moeder van een baby te zijn. Koning Salomon wordt gevraagd om een oplossing voor dit vraagstuk. Hij stelt voor om de baby in tweeën te hakken. De eerste vrouw knikt instemmend, de tweede barst in tranen uit en zegt snikkend dat ze de andere vrouw de baby gunt. Koning Salomon wist genoeg; Alleen de echte moeder had het ervoor over afstand te doen van haar zoontje als hij in ruil daarvoor mocht blijven leven. De tweede vrouw kreeg de baby toegewezen. Zij was de echte moeder van de baby.

Stel: je bent manager en je hebt van hogerhand de opdracht gekregen om je afdeling te reorganiseren. Hoe pak je dat aan? Je begint allereerst met de harde cijfers omtrent de organisatieverandering in kaart te brengen. Deze informatie noemen we ook wel expliciete kennis. Maar daarnaast is het belangrijk om deze kennis aan te vullen met impliciete kennis, ofwel 'tacit knowledge'. Daarbij stel je jezelf vragen als:

• Hoe kan ik ervoor zorgen dat ik mijn medewerkers zodanig bij de nieuwe koers betrek dat zij vertrouwen krijgen in die koers en bovendien meewerken aan een reorganisatie die ook pijnlijke keuzes inhoudt? Ofwel: hoe bouw ik draagvlak op onder de medewerkers?
• Wat is in mijn organisatie qua leiderschap en interventies nodig om spanningen op te lossen?
  

Nadat je alle relevante informatie en de antwoorden op je vragen hebt verzameld, maak je een plan voor het verandertraject dat je wilt doorvoeren. Deze impliciete kennis haal je niet uit boeken, een training of cursus, maar verwerf je door (jarenlange) werk- en levenservaring. Bij impliciete kennis gaat het meer om weten ‘hoe’ dan om weten ‘dat’, dus meer om contextgevoeligheid en weten hoe ‘de hazen lopen’ en je intuïtie dan om formele feitenkennis.

Hoe word je wijzer?

Door schade en schande wordt men wijs

spreekwoord

Je kunt leren hoe je een verandertraject volgens de theorie vormgeeft, maar je hebt impliciete kennis nodig om deze te vertalen naar wat werkt in de context van de organisatie waar je werkzaam bent. Dit verklaart voor een deel waarom jonge en onervaren managers ondanks hun intelligentie, enthousiasme, creativiteit en bevlogenheid tegen muren aanlopen wanneer zij een veranderplan presenteren en een ervaren senior manager op minder weerstand stuit. De Chinese wijsgeer Confucius zei ooit dat er drie manieren zijn om wijsheid te leren: 'Ten eerste door reflectie, wat het edelste is, ten tweede door imitatie, wat het gemakkelijkste is en ten derde door ervaring, wat het bitterste is.' 

Wijsheid ontstaat door de expliciete kennis die je hebt te verbinden met impliciete kennis en te reflecteren op de ervaringen die je tegenkomt. Het opdoen van ervaring kost nu eenmaal tijd en daarom is de uitdrukking 'wijsheid komt met de jaren'.

Tineke (40), manager: “Als manager had ik een teamlid en ik had zo mijn twijfels over zijn geschiktheid voor zijn functie. Hij kon in mijn ogen de verantwoordelijkheden niet aan die die functie met zich mee bracht. Ik zag op tegen het gat dat een eventueel vertrek of herplaatsing van hem zou veroorzaken bij zowel de collega’s als hemzelf. Ik besloot het zo te laten, totdat er iets totaal mis ging en een klant met een flinke kostenpost werd opgezadeld. Uiteindelijk leidde het gebeuren tot een schadeclaim van die klant en tot een ontslagzaak van die medewerker. Achteraf gezien was het wijzer geweest als ik had geaccepteerd dat hij niet paste in de functie en hem had overgeplaatst. Dat was voor hemzelf ook beter geweest.”

Kwaliteiten van wijze mensen

Wijsheid als kernkwaliteit

Volgens het model van de kernkwaliteiten en kernkwadranten kan wijsheid net als elke kwaliteit doorslaan naar een valkuil. Je bent dan te wijs en anderen zien dat als een slechte eigenschap. Jouw uitdaging is om dat te voorkomen. Als wijsheid een kernkwaliteit van je is, dan kun je daarbij ook allergieën hebben en je ergeren aan bepaald gedrag van anderen.

Wat is de valkuil van wijsheid?

Vijf fouten die je als wijs of slim persoon kunt maken:

• Onrealistisch optimisme: denken dat je zo slim bent dat je alles kunt.
• Egocentrisme: de focus ligt volledig op jezelf en het eigenbelang. Je onderschat of negeert de verantwoordelijkheden die je ten opzichte van anderen hebt.
• Alwetendheid: je gelooft dat je alles weet.
• Almacht: je gelooft dat je alles kan doen omdat je alle macht hebt.
• Onkwetsbaarheid: je gelooft dat je overal mee weg kan komen.

Wat zijn jouw uitdagingen of leerdoelen?

Belangrijke leerdoelen om te voorkomen dat wijsheid doorslaat naar een valkuil zijn:

• Bescheidenheid: je kunt jezelf op de achtergrond plaatsen als de situatie hierom vraagt. Je luistert goed naar anderen en vraagt door.
  

Wat zijn je allergieën?

Als je zeer wijs bent, dan kun je je ergeren aan iemand die:

• Ongeduldig is en zoekt naar een snelle pragmatische oplossingen of onmiddellijke bevrediging. Jij ziet immers het belang in van langetermijndenken en doorzettingsvermogen.
• Arrogant is, opschept over zijn prestaties of kennis.
• Onwetend is en niet nieuwsgierig is om zijn kennis te verbreden.
• Niet kritisch nadenkt en blind vaart op algemeen aanvaarde overtuigingen.
• Passief of inactief is, uitstelgedrag vertoont en kwesties voor zich uit schuift. Jij begrijpt immers het belang van verantwoordelijkheid nemen en weloverwogen besluiten nemen.
• Geen rekening houdt met de consequenties van zijn keuzes en gevolgen van zijn acties.
• Weerstand uitoefent tegen verandering en weinig aanpassingsvermogen heeft.
• Weinig empathie of begrip voor anderen heeft.
• Negatief is en graag klaagt of roddelt over anderen.
• Onwijs bekrompen is en niet open staat voor nieuwe perspectieven.
  

Aanbevolen website

• Op Ted.com vind je twee lezingen van psycholoog Barry Schwartz. In de ene lezing gaat hij dieper in op onze verloren praktische wijsheid en in de andere lezing legt hij uit hoe je je praktische wijsheid beter kunt gebruiken.

Auteur: Marieke van Oosterhout, met bijdragen van René Pijlman