Pesten op het werk tegengaan

Pesten, dat komt toch alleen op het schoolplein voor. Dat is toch niets voor volwassenen? Je zou het denken, maar uit onderzoek blijkt dat ongeveer een half miljoen mensen wordt gepest op het werk. Pesten op de werkvloer komt in verschillende soorten voor en kan leiden tot lichamelijke en geestelijke klachten en (langdurig) ziekteverzuim. Wat kun je doen als je gepest wordt of als het bij een collega gebeurt?

‘Joh, het was maar een geintje’

Je verspreekt je tijdens een vergadering en je collega’s liggen in een deuk. Dit gebeurt niet alleen bij jou, maar ook bij andere collega’s die een uitglijer maken. Niets aan de hand. Humor verlevendigt de werksfeer en versterkt de groepsband. Het wordt een ander verhaal als steeds dezelfde persoon het middelpunt van negatieve aandacht is. Pesten is echter iets anders dan een grapje of een plagerijtje op z'n tijd. In de toelichting op de Arbowet staat over pesten de volgende omschrijving:

“Onder pesten wordt verstaan: alle vormen van intimiderend gedrag met een structureel karakter, van een of meerdere werknemers (collega’s, leidinggevenden) gericht tegen een werknemer of een groep van werknemers die zich niet kan of kunnen verdedigen tegen dit gedrag. Een belangrijk element aangaande pesten op het werk is de herhaling van die gedraging in de tijd. Het gaat bij pesten dus niet om een eenmalige gedraging. Dit gedrag uit zich op verschillende manieren maar in het bijzonder door woorden, gebaren, handelingen of bedreigingen.”

Verschillende vormen van pesten

Pesten komt in verschillende vormen voor, de ene uiting is opvallender dan de ander. Zes vormen van pesten die volgens Stichting Pesten op de Werkvloer onder volwassenen veel voorkomen zijn:

Sociaal isoleren

Voorbeelden van pestgedrag: iemand niet meevragen voor de lunch of teamuitjes of iemand tijdens gesprekken of vergaderingen opzettelijk negeren.

Het werk onaangenaam of moeilijk maken

Voorbeelden van pestgedrag: iemand kleineren, belangrijke telefoontjes niet doorgeven.

Bespotten

Voorbeelden van pestgedrag: iemand bespotten om diens uiterlijk, de manier waarop hij zich gedraagt, praat, loopt of kijkt. Maar ook om iemand seksuele voorkeur, hobby of thuissituatie.

Roddelen

Voorbeelden van pestgedrag: achter de rug van de ander steeds alleen de negatieve kanten van die persoon bespreken.

Dreigen

Voorbeelden van pestgedrag: collega’s die dingen zeggen als 'we zullen je na werktijd wel een lesje leren, maar ook de manager die een medewerker dreigt met ontslag.

Fysiek geweld

Voorbeelden van pestgedrag: ‘per ongeluk’ iemand een duwtje geven of opsluiten, met een potlood iemand prikken of rake tikken uitdelen.

Gevolgen van pesten

Gepest worden heeft impact op iemand en de gevolgen zijn niet kinderachtig te noemen. Pesten belemmert het goed functioneren van mensen. Niet alleen geestelijk, maar ook lichamelijk:

Psychosomatische klachten als hoofdpijn, maag- en darmklachten, trillen, transpireren, hartkloppingen, gespannenheid en slaapproblemen. Als het pesten aanhoudt, worden deze klachten al snel chronisch.
Verminderd zelfvertrouwen
Verhoogde bloeddruk
Verminderde nachtrust
Niet (durven) presteren
Passiviteit
Grotere kans op het ontwikkelen van een depressie
Risico op het ontwikkelen van het Post Traumatische Stress Syndroom (PTSS)

Soms gaat iemand zó gebukt onder de pesterijen dat er nog maar één uitweg is in de vorm van zelfmoord. Krijg je door de pesterijen last van lichamelijke klachten als vermoeidheid, stress, of depressiviteit, ga dan vooral naar de huisarts. Het is belangrijk dat je voorkomt dat de werksfeer je gezondheid aantast. Daarom is het goed om naast je werk zo veel mogelijk afleiding te zoeken. Ga sporten, schilderen of doe iets leuks met vrienden.

Niet alleen voor een individu heeft pesten gevolgen, ook voor organisaties heeft het pestgedrag consequenties. Medewerkers die worden gepest functioneren minder goed waardoor hun productiviteit afneemt en niet zelden melden ze zich langdurig ziek wat leidt tot een verhoogd ziekteverzuim. Ook collega’s die toezien op het pestgedrag hebben hier last van. Ze gaan met minder plezier naar het werk en voelen zich soms machteloos. Ook zijn ze vaak bang om zelf slachtoffer te worden. De sfeer op de afdeling raakt steeds meer verziekt. De (financiële) gevolgen voor het bedrijf liegen er dus niet om: verminderde werksfeer, productieverlies, hoger ziekteverzuim en een groter personeelsverloop.

Wat kun je concreet tegen pesten doen?

Pesten op het werk is niet altijd te voorkomen, maar je kunt de kans op pesten wel zo klein mogelijk maken en wanneer je pestgedrag signaleert direct actie ondernemen. Bij pesten zijn altijd twee partijen betrokken: de pestkop en de persoon die gepest wordt. Wat kun je doen om pesten op het werk tegen te gaan?

Als slachtoffer

Slachtoffers van pesten zwijgen er vaak over. Ze zijn bang dat het van kwaad tot erger wordt en vrezen voor represailles of ontslag. Het is verstandig om niet te lang te wachten en ongewenst gedrag bespreekbaar te maken. Wees open en eerlijk en leg je collega uit wat het pestgedrag met jou doet. Hoe moeilijk het ook is, het is wel belangrijk om je grenzen aan te geven en voor jezelf op te komen. Hoe langer je pesten tolereert, hoe langer het duurt. Een assertieve houding betekent dat je opkomt voor jezelf en dat je op een rustige toon aangeeft dat je het gedrag van de ander niet accepteert. Houd eventueel een logboek bij en noteer hierin wanneer, hoe en door wie je gepest wordt. Dit kan later van pas komen om je beweringen kracht bij te zetten. Stopt het pestgedrag niet, stel dan je leidinggevende op de hoogte. De kans bestaat dat hij of zij niet weet wat er gaande is. Neemt je manager je probleem niet serieus of ontkent hij het, zoek dan iemand anders op binnen het bedrijf met wie je het ongewenste gedrag kunt bespreken. Denk aan een collega, vertrouwenspersoon, P&O-adviseur of bedrijfsarts.

Worden de pesterijen binnen het bedrijf niet serieus genomen, ga dan op zoek naar een externe partij die je hierbij kan helpen. Zo kun je bijvoorbeeld een klacht indienen bij de inspectie SZW. Als je gepest wordt op grond van je godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht, nationaliteit, hetero- of homoseksuele gerichtheid of burgerlijke staat, dan word je ook beschermd door de Wet Gelijke Behandeling. In dat geval kun je een klacht indienen bij het College van de Rechten van de Mens.

Als collega

Zie je dat een collega gepest wordt, neem dan je (collegiale) verantwoordelijkheid en spreek de pester aan op zijn gedrag. Laat weten dat zijn gedrag niet door de beugel kan en wijs hem op de destructieve gevolgen van pesten. Wijs collega’s ook op de positieve kanten van degene die ze pesten. Laat tegelijkertijd aan het slachtoffer weten dat je hem of haar wel accepteert en het pestgedrag afkeurt.

Als werkgever

In wettelijke regelgeving zoals de Arbowet en het Arbobesluit zijn dwingende voorschriften beschreven die je als werkgever moet naleven. In deze bepalingen is niet omschreven wat pesten inhoudt en hoe je als werkgever daarmee in een bepaalde situatie moet omgaan. Het zijn algemene regels waaraan werkgevers zich moeten houden om goede arbeidsomstandigheden te creëren.

Volgens de Arbowet valt pesten onder ‘psychosociale arbeidsbelasting’. Werkgevers zijn op grond van deze wet verplicht om een dergelijke belasting te beperken of - beter nog - te voorkomen. Dat kan onder meer door het meenemen van het anti-pestbeleid in de verplichte Risico Inventarisatie & Evaluatie (RI&E). Dit houdt in dat de werkgever maatregelen neemt die er voor zorgen dat een werknemer niet (langer) gepest wordt, of dat het pesten zoveel mogelijk beperkt wordt. Deze maatregelen kunnen bestaan uit het voeren van een beleid om pesten te voorkomen, bijvoorbeeld door het houden van voldoende toezicht en het voorlichten van werknemers over pesten op het werk.

Pesten op het werk is niet altijd te voorkomen, maar het is wel mogelijk om de kans op pesten zo klein mogelijk te maken. Dit begint al door het creëren van een goed en veilig werkklimaat. Dit kun je bereiken door:

Stel een (extern) vertrouwenspersoon aan. Ondanks zwijgplicht en vertrouwelijkheid werkt een extern vertrouwenspersoon (zeker bij pesten door eigen collega’s) drempelverlagend. Deze luistert, adviseert en brengt de betrokken partijen om tafel om het probleem te benoemen en op te lossen.
Voer een klachtenprocedure in, zodat medewerkers weten waar ze terecht kunnen.
Verzorg voorlichting over pesten.
Besteed aandacht aan pesten in het personeelsblad.
Bied leidinggevenden trainingen aan waarbij ze leren hoe je signalen van pesten oppikt en hoe je omgaat met pesters en slachtoffers.
Stel tijdens functioneringsgesprekken of ontwikkelingsgesprekken frequent verzuim aan de orde.

Aanbevolen websites

Op Pesten op de werkvloer lees je ervaringsverhalen van mensen die werden gepest op hun werk, maar ook tips wat je kunt doen als een collega wordt gepest en preventiemiddelen om pesten te voorkomen.
Stop pesten op het werk, pak het aan is een artikel van de FNV met tips om pesten op de werkvloer aan te pakken.

Auteur: Marieke van Oosterhout