Doelen stellen en plannen

Het hoger beroepsonderwijs is vraaggestuurd. Dit wil zeggen dat je als student je eigen leerroute bepaalt. Dit geldt het meest voor de duale variant. Je leerdoelen en je vorderingen worden vastgelegd in een persoonlijk ontwikkelingsplan (POP). Je krijgt hierbij hulp van een docent of een studiecoach.

Tijdens je studie ben je op meerdere vlakken doelen aan het stellen. Je bent bezig met

Competentiemanagement.
De planning van dag tot dag.
Oriëntatie op toekomstig beroep.

Competentiemanagement is het opstellen en halen van leerdoelen op basis van de competenties die van je worden verwacht. Dit is een proces van maanden. Ondertussen moet je van dag tot dag een goede planning maken. En ook de oriëntatie op je toekomstig beroep moet je ook niet uit het oog verliezen. Ook dat helpt namelijk bij het opstellen van leerdoelen.

Competentiemanagement

Je kunt je leerdoelen op twee manieren bepalen:

Door feedback van anderen te vragen.
Door zelfonderzoek te doen.

Leerdoelen bepalen door feedback van anderen

Een leerdoel zuig je niet uit je duim, er gaat een proces aan vooraf. De competenties die bij jouw opleiding horen, zijn meestal het beginpunt. Daarnaast kun je zelf nog leerdoelen bedenken die niet bij een verplichte competentie horen. De docent en medestudenten helpen je om te bepalen of je aan een gevraagde competentie voldoet. Een voorbeeld: op het hbo moet elke student de competentie basiskwalificering voor managementfuncties ontwikkelen. Dit betekent in het kort dat je eenvoudige leidinggevende en managementtaken kunt uitvoeren. Dat je dat beheerst, laat je bijvoorbeeld zien door instructies aan medestudenten in een projectgroep te geven.

Stel, een student krijgt van zijn docent en medestudenten feedback op eerder genoemde competentie over managementfuncties. Hij krijgt te horen dat hij de hoeveelheid werk die hij anderen geeft niet goed inschat. Ook is hij vaak te laat met het inleveren van zijn eigen opdrachten. Verder krijgt hij te horen dat hij vergaderingen beter moet voorzitten. Deze lopen onder zijn leiding namelijk altijd uit en er worden zelden besluiten genomen. De student neemt deze feedback mee in de leerdoelen die hij gaat opstellen voor de komende studieperiode. Hij legt dit vast in zijn POP. Hij bespreekt dit plan met zijn coach of docent. Het leerdoel kan bijvoorbeeld zijn: aan het eind van de komende periode ben ik in staat om een vergadering effectief te leiden. Heb ik aangetoond een goede planning te kunnen maken en laat ik zien dat ik zelf mijn opdrachten tijdig kan afronden. Zie verderop in de tekst voor wat goede leerdoelen zijn.

Zelfonderzoek

Bij het bepalen van je leerdoelen ben je niet alleen afhankelijk van feedback van anderen. Je kunt ook zelfonderzoek doen. De volgende instrumenten helpen je bij het bepalen in welke richting je je leerdoelen moet zoeken.

Doe eens een persoonlijkheidstest zoals een kernkwaliteitentest of een enneagramtest. De kernkwaliteitentest is erg nuttig omdat er bijna kant-en-klare leerdoelen uit de test rollen. Elke kwaliteit heeft namelijk zijn eigen uitdaging.
Welke leerstijl heb je? Als je je leerstijlen kent, kan dit helpen om jezelf doelgerichter te ontwikkelen. De dromer, denker, doener, beslisser hebben ieder zwakke en sterke punten. Bijvoorbeeld: doeners zijn daadkrachtig en leren het meest als ze in het diepe worden gegooid. Denkers vinden dit juist niet fijn: zij hebben het liefst orde en rust en een duidelijke structuur. Het kennen van je eigen leerstijl is handig bij het werken in projectgroepen. Je kunt je leerstijl al vermelden bij de introductie. "Mensen, ik ben een echte beslisser. Ik ben goed in het stellen van doelen en prioriteiten. Ik ben niet zo sterk in dromen. Graag wil ik mijn fantasie meer gebruiken tijdens het werken aan een opdracht, want ik laat andere oplossingen vaak liggen. Ik vraag jullie hulp bij dit leerdoel. Soms ben ik wel ongeduldig, dus corrigeer me dan maar."
Sterkte/zwakte analyse van hbo-competenties. Hoe goed is je zelfsturend vermogen, communicatief vermogen, luistervaardigheid? Deze analyse levert altijd wel een leerdoel op.

Kennis- en inzichtdoelen

Natuurlijk stel je jezelf ook inhoudelijke leerdoelen als je aan een opdracht gaat werken. Stel dat je op de opleiding verpleegkunde een verpleegplan moet schrijven voor een zesjarig kind met botkanker. Dan zul je op zoek moeten gaan naar leerstof die een antwoord geeft op de vragen: wat zijn de ziekteverschijnselen van botkanker? In welke emotionele ontwikkelingsfase zit een kind van zes? Hoe wordt botkanker bij kinderen behandeld? Wat moet ik in een verpleegplan zetten? Deze vragen zet je ook om in leerdoelen: aan het eind van de opdracht kan ik mijn kennis over de behandeling van botkanker toepassen in een verpleegplan.

Wat zijn goede leerdoelen?

Een goed leerdoel wordt ook wel SMART genoemd. Samengevat komt dit hier op neer:

Maak het doel concreet. Stel, je hebt moeite met het verwoorden van je mening in een groep. Het leerdoel: ‘ik wil beter praten voor groepen’ is nog te vaag. ‘Ik wil bij de volgende projectgroep waaraan ik deelneem twee keer een presentatie van een kwartier houden, waarbij ik me ontspannen voel’, is al veel beter, want concreter. Je noemt, de plaats, de tijd, wat je gaat doen en hoe je je erbij wilt voelen.
Zet altijd een werkwoord in je leerdoel, bijvoorbeeld: kunnen uitleggen, beschrijven, beargumenteren, berekenen, enz. En niet: "ik weet hoe je een presentatie moet houden." Of je dat weet, is voor anderen pas zichtbaar als je het doet. Op onzichtbare leerdoelen kan niemand feedback geven.
Zorg dat het doel meetbaar is. Als het doel niet meetbaar is, kun je ook niet bepalen of je het haalt. Stel een deadline en gebruik getallen. Bijvoorbeeld: "Ik wil twee keer een succesvolle presentatie houden voor eind van dit semester."
Maak een actieplan. Hierin zitten meerdere stappen of subdoelen. Als je doel is om een presentatie te houden, is een goed subdoel (stap) bijvoorbeeld om een goede opzet voor de presentatie te maken in Powerpoint. Een ander subdoel kan zijn om een keer het woord te nemen tijdens een vergadering, zodat je went aan het spreken voor een groep.

Hoe kun je je leerdoelen halen in een vast programma?

Monica van Winkel, studieloopbaanbegeleider aan de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN), heeft hier onderzoek naar gedaan: "Een studente wilde financieel adviseur worden, maar kon slecht luisteren. Ze had steeds te snel haar antwoord al klaar. In overleg met de studieloopbaanbegeleider is zij in een bijbaantje als verkoopster gaan werken aan deze competentie. Zij oefende hier in het luisteren naar klanten. Zij kreeg hierbij ook hulp van de verkoopleider en heeft haar leerdoel uiteindelijk bereikt."

Je moet leerdoelen bepalen die speciaal voor jou gelden. Maar hoe kan dat nu als de modulen en opdrachten die je moet doen voor iedereen in je klas hetzelfde zijn? Maar ook studieonderdelen die vastliggen, kun je zo invullen dat je aan je eigen leerdoelen werkt. Zomaar aan een projectgroep deelnemen of eraan begint met het doel om bijvoorbeeld beter feedback te leren geven, is niet hetzelfde. Ook krijg je vaak de gelegenheid om je leerdoelen buiten je studie halen, bijvoorbeeld bij een bijbaan.

De planning van dag tot dag

Om een leerdoel op langere termijn te bereiken, moet je van dag tot dag kleinere doelen halen. Daarvoor moet je je tijd goed indelen, zeker als je nog een druk leven naast je studie hebt. Er zijn cursussen tijdmanagement waar je dit kunt leren. Wat dacht je bijvoorbeeld van "zelfmanagement voor uitstellers"? Informeer of dergelijke cursussen bestaan op jouw hogeschool. Enkele algemene tips:

Stel werk niet uit. Uitstellen kost extra tijd. Het maken van de notulen van een vergadering gaat sneller als je dit meteen erna doet dan wanneer je een week wacht.
Maak een lijstje met taken voor de komende dag. Zorg dat hier klussen op staan die je af kunt krijgen. Streep steeds een taak die af is weg, dat geeft een positief gevoel.
Wees niet te perfectionistisch bij het afronden van je taken. Niet alles hoeft perfect te zijn: een bovengemiddeld resultaat is meestal goed genoeg.
Zorg voor een opgeruimde werkplek, waar je alles snel kunt vinden.
Zet je mobiele telefoon en je messenger uit als je geconcentreerd wilt werken.
Bedenk van te voren wanneer je pauze mag nemen. Komt er een vriend bij je tafel staan die met je koffie wil drinken terwijl je net gepauzeerd hebt, dan weiger je.

Monica van Winkel: "We maken het mee dat studenten in het tweede jaar nog geen goede studieaanpak hebben. Zo heeft een studieloopbaanbegeleider een jongen begeleid die steeds zijn tentamens niet haalde. Hij zat in zak en as, dacht echt dat hij het hbo niet aankon. Hij was een gemotiveerde jongen, maar kon gewoon zijn tijd niet indelen. Hij begon pas twee dagen voor het tentamen te leren. In overleg heeft hij zijn studieaanpak veranderd. Hij heeft er een gewoonte van gemaakt om elke les te voorbereiden en vragen te stellen. En hij begint veel eerder met studeren voor het tentamen. Dit heeft geholpen, hij heeft zijn propedeuse binnen twee jaar gehaald en kon in het hbo blijven."

Oriëntatie op toekomstig beroep

Het beroep dat je wilt gaan uitvoeren, is in de loop van je studie een steeds betere basis voor de keuze van je leerdoelen. Wil je financieel adviseur worden? Dan moet je werken aan je luistervaardigheid en aan je competentie om financiële informatie te analyseren. Dan zoek je vakken en opdrachten waarin je daarmee kan oefenen en je zoek een stageplek waar dat kan. Enkele hulpmiddelen bij beroepsoriëntatie zijn:

Vacatureanalyse. Al in een vroeg stadium van je studie kun je beginnen met het doornemen van vacatures. Pak eens de krant erbij of kijk op een vacaturebank op internet. Zijn er veel vacatures voor jouw werkveld? Welke spreken je aan? Welke competenties worden er verwacht?
Bedrijfsbezoek. In samenwerking met je begeleidend docent en enkele medestudenten kun je een excursie naar een bedrijf organiseren. Het doel is om in gesprek te komen met medewerkers van een bedrijf die doen waarvoor jij wordt opgeleid.
Een interview met een beroepsbeoefenaar, bijvoorbeeld een ex-student van je opleiding. Je kunt de geïnterviewde bijvoorbeeld vragen waaruit zijn werk bestaat, of zijn opleiding goed op het werk aansloot, hoe hij aan de baan is gekomen.

Auteur: Erik Weijers