Consensus bij besluitvorming

Een besluit wordt genomen met consensus als alle deelnemers aan een vergadering na enige discussie:

• het eens zijn met het voorstel; of
• het voorstel accepteren.

Met andere woorden, er is geen tegenstander meer die zich tegen het voorstel verzet. Alle deelnemers zijn het eens over dezelfde oplossing, iedereen zit op één lijn en kan met de overeenkomst leven. Er is overeenstemming over een akkoord en het besluit wordt genomen.

Soms hebben bepaalde deelnemers eerst bezwaren tegen het voorstel, maar aanvaarden ze het uiteindelijk toch. De redenen daarvoor kunnen zijn:

• Ze leggen zich neer bij een duidelijke meerderheid en tonen daarmee bereidwilligheid om tot overeenstemming te komen;
• Ze zijn gerustgesteld door nieuwe informatie, of hebben voldoende toezeggingen gekregen die aan hun bezwaren tegemoet komen;
• Ze willen meewerken aan het bereiken van overeenstemming en eensgezindheid, omdat ze zich realiseren dat dit het beste is voor de groep.

Hoe komt consensus tot stand?

Besluitvorming met groepsconsensus kan veel tijd kosten. Er wordt soms langdurig vergaderd en onderhandeld. Hierbij is ruimte voor tegenspraak, kritisch denken, argumenten, dialoog en discussie. Deelnemers wisselen meningen uit en proberen elkaar te overtuigen.

Uiteindelijk tekent zich een compromis af en de laatste tegenstanders worden met toezeggingen of tegemoetkomingen tevreden gesteld. Alle deelnemers steunen het compromis of de gezamenlijke conclusie, maar niet per se het oorspronkelijke voorstel waarmee de discussie begon.

In een vergadering is het de rol van de voorzitter om na de nodige discussie duidelijk te formuleren wat het bereikte compromis precies inhoudt. Een deelnemer die bezwaar heeft dient dit nu aan te geven, zodat de discussie over een compromis kan worden voortgezet. Als er geen bezwaren meer zijn, geven de deelnemers blijk van hun instemming door:

• handopsteking; of
• een instemmende knik; of
• acclamatie (applaus).

Daarna stelt de voorzitter vast dat het besluit is genomen en geeft het symbolisch een klap van de hamer. De notulist legt in de notulen vast wat er precies is besloten.

Voorbeeld van consensus bereiken

In een sportbond wordt voorgesteld het papieren bondsmagazine af te schaffen om kosten te besparen. De meningen lopen uiteen en een deel van de leden is fel tegen. Zij willen het blad behouden.

In de bondsvergadering wordt het compromis bereikt om het blad in het lopend jaar te continueren, het jaar daarna het magazine digitaal uit te brengen, en daarna te evalueren en besluiten over voortzetting van digitale verspreiding of terugkeer naar papier. Dit idee krijgt de steun van veel medestanders.

De voorzitter formuleert het voorstel en stelt vast dat er wilsovereenstemming is bereikt. Er hoeft niet formeel te worden gestemd. Eem jaar later komt het onderwerp terug op de agenda.

Tips om consensus te bereiken

• Zorg ervoor dat alle deelnemers aan de discussie de kans krijgen om hun ideeën en meningen te uiten. Dit kan helpen om ieders standpunten te begrijpen en te respecteren.
• Luister aandachtig naar alle ideeën en meningen en probeer te begrijpen waar ze vandaan komen. Zoek naar gemeenschappelijke grond en probeer te bepalen wat er achter de ideeën van anderen zit.
• In plaats van te proberen iedereen helemaal tevreden te stellen, kan het helpen om te zoeken naar compromissen die voor iedereen acceptabel zijn.
• Als de groep niet in staat is om consensus te bereiken, kan democratische besluitvorming worden gebruikt om een meerderheidsbeslissing te nemen.
• Als de groep niet in staat is om tot een consensus te komen, kan het helpen om een neutrale derde partij uit te nodigen. Iemand die niet bij de groep betrokken is kan helpen bij het vinden van een oplossing.

Realiseer je dat het bereiken van consensus niet altijd mogelijk is. Soms kan het nodig zijn om een andere manier van besluitvorming te gebruiken. Het belangrijkste is om open en eerlijk te communiceren en te zoeken naar manieren om tot een oplossing te komen die voor iedereen werkt.

Ben jij consensusgericht?

Je bent consensusgericht als je:

• de andere deelnemers aan de besluitvorming respecteert en als gelijkwaardig beschouwt;
  
• een besluit liefst met wederzijdse instemming neemt;
• je ideeën graag afstemt met anderen om draagvlak op te bouwen;
• er bij meningsverschillen naar streeft in overleg tot wilsovereenstemming te komen en compromissen te sluiten;
• je geduld hebt en de tijd neemt voor het proces van afstemming en onderhandeling.
  

Wanneer sla je door?

Je slaat door als je naar consensus blijft streven, ook als dat in de gegeven situatie geen vereiste is en als duidelijk is dat een compromis onhaalbaar is. Het streven naar gelijkheid van overtuigingen kost dan onnodig veel tijd en leidt tot een traag en besluiteloos proces.

Soms is het beter om besluitvaardigheid te tonen, een vlot besluit te nemen en door te pakken. Zo ben je slagvaardig en resultaatgericht.

In een consensusgerichte groep kan groepsdenken (Engels: groupthink) de overhand krijgen. Dit is een fenomeen waarbij de neiging van groepsleden om de eenheid te bewaren het wint van een goede argumentatie. Leden van de groep zijn dan verzoenend en conformeren zich te makkelijk aan anderen om deze tevreden te stellen. Dit hangt samen met het bandwagon-effect: een denkfout waarbij iemand een mening overneemt omdat die veel medestanders heeft.

Wat is jouw allergie?

Waarschijnlijk stoort het je als iemand hoger in de hiërarchie zijn macht gebruikt om een besluit door te drukken. Je hebt een hekel aan autoriteit en wordt niet graag ergens toe gedwongen.

Wat is het verschil tussen consensus, unanimiteit en 'met algemene stemmen'?

Een besluit wordt unaniem genomen als alle deelnemers aan de vergadering het bij stemming eens zijn met het voorstel (hierin ontbreekt de mogelijkheid van 'zich bij het voorstel neerleggen'). Unanimiteit betreft de beslissing, terwijl het bereiken van consensus een proces is dat de deelnemers doorlopen.

Voorbeeld: de statuten van een vereniging schrijven voor dat het bestuur een voorstel schriftelijk mag rondzenden en dat een rechtsgeldig besluit is genomen als alle leden schriftelijk vóór stemmen. Als er unanimiteit is, dan is er geen bijeenkomst nodig. Wanneer ook maar één van de leden tegenstemt of geen stem uitbrengt, dan moet alsnog een vergadering worden uitgeschreven om consensus te bereiken of een meerderheidsbesluit te nemen.

Met algemene stemmen is een juridisch begrip dat in de statuten van veel rechtspersonen staat. De betekenis van 'met algemene stemmen' is dat een besluit is aangenomen als alle aanwezige bestuursleden ervoor stemmen. Dat is dus hetzelfde als unanimiteit.

Wat is het verschil tussen consensus en een meerderheidsbesluit?

De statuten van een rechtspersoon of het Nederlands recht schrijven voor dat een besluit in bepaalde situaties kan worden genomen door een meerderheid van stemmen (absolute meerderheid of gekwalificeerde meerderheid). In dat geval kan een besluit worden genomen terwijl enkele deelnemers zich ertegen verzetten. Er is dan geen consensus, maar er is wel een rechtsgeldig besluit genomen.

Als er onenigheid is, wordt bij het consensusmodel bij voorkeur niet gestemd, maar overlegd totdat iedereen het met een compromis eens is.

Bronnen

• Wat betekent een besluit met algemene stemmen? DoeHetZelfNotaris.nl 
  
• Wikipedia