Leiderschap
Leiderschap is het vermogen om individuen of groepen te inspireren tot een gedeelde visie, en ze daarmee te leiden en beïnvloeden in de richting van een gemeenschappelijk doel.
Effectief leiderschap omvat het communiceren van een duidelijke richting en doelen, het creëren van een positieve en productieve werkomgeving en het motiveren en in staat stellen van teamleden om hun volledige potentieel te bereiken. Het vereist sterke besluitvormingsvaardigheden, het vermogen om zich aan te passen aan veranderende omstandigheden en de bereidheid om verantwoordelijkheid te nemen voor de resultaten.
Een goede leider fungeert als rolmodel en mentor, geeft anderen het goede voorbeeld en biedt begeleiding en ondersteuning wanneer dat nodig is. Leiderschap is te vinden in vele omgevingen, waaronder het bedrijfsleven, de politiek, sport en maatschappelijke organisaties.
Wat betekent leiderschap concreet?
- Je respecteert collega's en medewerkers, geeft regelmatig complimenten en spreekt waardering uit.
- Je coacht en adviseert een collega of medewerker om zich te ontwikkelen en zijn prestaties te verbeteren.
- Je luistert met oprechte aandacht naar alle leden van je team en zorgt ervoor dat iedereen zich gehoord en gewaardeerd voelt.
- Je schetst een aantrekkelijk toekomstbeeld met gunstige vooruitzichten.
- Je ontwikkelt een plan waar je collega's of medewerkers achter gaan staan. Daarmee kun je mensen als het ware bij de hand nemen en richting geven aan een groep.
- Je bespreekt een aanstaande vernieuwing of verandering met je medewerkers en staat open voor zorgen en bezwaren. Gaandeweg overtuig je het team van de voordelen van het plan. Zo krijg je de mensen mee, voelen ze zich betrokken en bouw je draagvlak op voor de transitie. Je geeft je medewerkers een gevoel van veiligheid. Daarmee bereik je dat ze het verandertraject steunen en er van harte aan meewerken.
Wat is het verschil tussen leidinggeven en leiderschap?
'Leidinggevende' is een rol die je van hogerhand krijgt toebedeeld, waardoor je een zeker gezag over je medewerkers hebt. Het is een formele positie in de organisatie. Leidinggeven is een combinatie van formele bevoegdheden, competenties en vaardigheden.
Leiderschap is een persoonlijke rol die je krijgt doordat medewerkers je vertrouwen en respecteren als hun leider. Leiderschap moet je opbouwen en verdienen met sterke leiderschapsvaardigheden, soft skills en respectvol optreden.
Als je een leidinggevende functie hebt, wordt er vaak van je verwacht dat je leiderschap toont. Maar ook professionals zonder formele managementrol kunnen leiderschapskwaliteiten ontwikkelen.
Voorbeelden van leiderschap
Antoinette is manager bij een softwarebedrijf. Ze vergadert regelmatig met haar team om hun vooruitgang en uitdagingen te bespreken. Als een teamlid moeite heeft met een project, neemt Antoinette de tijd om hem of haar individueel te begeleiden en steun en advies te geven over hoe het beter kan. Ze zorgt er ook voor dat iedereen in het team zich gehoord en gewaardeerd voelt door actief te luisteren naar hun zorgen en ideeën. Gedragskenmerken van Antoinette zijn onder andere empathie, actief luisteren en coachingsvaardigheden.
Mark is directeur van een detailhandelsbedrijf. Hij gelooft dat tevreden medewerkers leiden tot tevreden klanten. Hij neemt de tijd om zijn werknemers te leren kennen, vraagt naar hun mening en moedigt hen aan om hun ideeën te delen. Hij beloont en erkent ook hun harde werk en bijdragen. Mark geeft het goede voorbeeld en zorgt altijd voor een positieve toon en houding op de werkplek. Zijn gedragskenmerken zijn onder andere het opbouwen van relaties, betrokkenheid van werknemers en een positieve houding.
Ineke is een projectmanager bij een marketingbureau. Ze staat bekend om haar vermogen om iedereen op schema te houden. Ze stelt duidelijke doelen en verwachtingen voor het team, geeft regelmatig feedback en houdt iedereen verantwoordelijk voor hun taken. Ze moedigt ook samenwerking en teamwerk aan en zorgt ervoor dat alle teamleden de kans krijgen om bij te dragen en van elkaar te leren. Gedragskenmerken van Ineke zijn onder andere doelen stellen, feedback geven, verantwoording afleggen en samenwerken.
Voorbeeld van leiderschap door kwetsbaarheid te tonen
Als je een leidinggevende rol hebt, dan ben je misschien geneigd een taak te delegeren door een medewerker te vertellen wat hij moet doen en misschien zelfs hoe hij het werk moet uitvoeren.
Als leider durf je je kwetsbaar op te stellen en je zwakte te tonen. Je vertelt bijvoorbeeld aan je medewerkers dat je niet weet hoe een bepaald probleem moet worden opgelost. Je vraagt ze om ideeën en inbreng. Op die manier maak je creativiteit los, betrek je je medewerkers bij het probleem en activeer je al het talent in je team. Op deze manier je onzekerheid tonen is een vorm van stimulerend leiderschap waarmee je de kracht van je team benut en ontwikkelt.
Leiderschap als competentie
Een competentie is een in gedrag waarneembare combinatie van kennis, vaardigheden en persoonlijke kwaliteiten waarmee je in praktijksituaties je werk goed kunt doen. De competentie leiderschap staat op vrijwel elke lijst met algemene competenties.
Welke ondersteunende kwaliteiten en competenties komen bij leiderschap kijken?
- Het vermogen om strategisch te denken en een duidelijke visie voor de toekomst te ontwikkelen.
- Vlot en doordacht besluiten nemen, ook in situaties onder hoge druk.
- Je kunt subtiel omgaan met macht. Hiërarchische macht is veel geloofwaardiger als ze gepaard gaat met relatiemacht, of macht van kennis en informatie.
- Communicatie: het vermogen om ideeën en gedachten effectief en overtuigend te verwoorden en over te brengen.
- Probleemoplossend vermogen: het vermogen om complexe problemen te identificeren en op te lossen door middel van kritisch denken en analyse.
- Emotionele intelligentie: het vermogen om de eigen emoties en die van anderen te herkennen en te beheersen.
- Integriteit: het vermogen om in alle situaties eerlijk en ethisch te handelen.
- Empathie: het vermogen om de gevoelens en ervaringen van anderen te begrijpen en je ertoe te verhouden.
- Wanneer jij mensen respectvol behandelt, zien ze jou als warm, vriendelijk, competent, belangrijk en invloedrijk. Dat zijn aanzienlijke leiderschapskwaliteiten waarmee je respect inboezemt.
- Moed: het vermogen om berekende risico's te nemen en moeilijke beslissingen te nemen.
- Veerkracht: het vermogen om tegenslagen en uitdagingen te boven te komen.
- Delegeren: taken en verantwoordelijkheden overdragen en toevertrouwen aan een medewerker.
- Aanpassingsvermogen: het vermogen om je aan te passen aan veranderende omstandigheden en omgevingen.
- Medewerkers motiveren: je kunt je medewerkers inspireren en aanmoedigen om het werk goed te willen doen.
- Coachen: het vermogen om begeleiding en feedback te geven aan teamleden om hun prestaties te verbeteren.
- Met collega's samenwerken aan gemeenschappelijke doelen en taken.
- Snel kunnen schakelen als medewerkers je aandacht vragen voor uiteenlopende zaken en elk teamlid dat aanklopt oprecht even aandacht geven.
- Een charismatische leider komt zelfverzekerd maar ontspannen over. Hij is benaderbaar, houdt niet veel afstand tot zijn mensen, en gaat de werkvloer op om ze persoonlijk te ontmoeten en leren kennen. Hij luistert goed naar wat ze zeggen en begrijpt hun behoeften. In de omgang met zijn medewerkers gedraagt hij zich meer als coach dan als baas. Hij is niet autoritair, gebruikt geen gezag en geeft geen opdrachten of instructies, maar stelt vragen, luistert, ondersteunt en begeleidt. Dat maakt hem sympathiek.
- Helikopterview: je overziet het grote geheel maar hebt ook oog voor details.
- Het ontwikkelen van je medewerkers: niet alleen zorg je voor een goed loopbaanbeleid en houd je loopbaangesprekken, je zorgt er ook voor dat ze zich ontwikkelen in de uitvoering van hun werk. Dat doe je bijvoorbeeld door op een motiverende manier feedback te geven op hun functioneren en het stimuleren van hun sterke punten.
- Geduld: de bereidheid om te wachten op het juiste moment, om anderen de tijd te geven om te groeien en om tegenslagen te overwinnen zonder impulsieve beslissingen te nemen. Een geduldige leider begrijpt het belang van een langetermijnvisie en verreikende doelen.
Leiderschapsstijlen
Er zijn verschillende manieren waarop een leider zijn autoriteit uitoefent, beslissingen neemt, communiceert met zijn team en anderen beïnvloedt en motiveert om een gemeenschappelijk doel te bereiken. Een sterke leider is flexibel en kiest een aanpak die bij de situatie past.
Authentiek leiderschap
Authentiek leiderschap is een leiderschapsstijl die het oprechte en transparante gedrag van een leider benadrukt. Het houdt in dat een leider integer leiding geeft, trouw is aan zichzelf en consistente waarden en morele principes laat zien. Hij bevordert open communicatie en bouwt vertrouwen op onder zijn medewerkers.
Autocratisch leiderschap
De leider neemt besluiten zonder de teamleden te raadplegen of erbij te betrekken. Hij of zij oefent macht en autoriteit uit en verwacht van de teamleden dat ze de instructies zonder tegenstribbelen opvolgen.
Eigenlijk is er bij deze stijl geen sprake van leiderschap zoals we dat in dit artikel omschrijven. Het is daarom beter te spreken van autocratisch of autoritair leidinggeven.
Coachend leiderschap
De leider geeft prioriteit aan de ontwikkeling en groei van de teamleden door middel van begeleiding, ondersteuning en regelmatige feedback. In plaats van alleen maar te sturen en taken te managen, richten coachende leiders zich op het stimuleren van individuele sterke punten en het bevorderen van ontwikkeling en zelfontplooiing van medewerkers.
Democratisch leiderschap
Beslissingen worden collectief genomen, zo mogelijk bij consensus, met een actieve inbreng en invloed van alle groepsleden. De leider moedigt open communicatie aan, waardeert verschillende perspectieven en bevordert een gevoel van samenwerking en betrokkenheid onder de medewerkers.
Dienend leiderschap
De leider richt zich empathisch en onbaatzuchtig op de behoeften van de medewerkers. Het doel is om een goede samenwerking te bevorderen, waarbij elke medewerker zijn volledig potentieel kan bereiken.
Laissez-faire leiderschap
De leider stuurt het team nauwelijks aan en mengt zich weinig in teamaangelegenheden. In deze benadering delegeert de leider beslissingen en taken aan de teamleden, waarbij ze een hoge mate van autonomie, eigen verantwoordelijkheid en en zelfsturing hebben.
Deze stijl kan succesvol zijn als het team bestaat uit ervaren professionals, maar kan ook doorslaan naar "laat maar waaien" en alles op zijn beloop laten. Een goede leider past deze stijl alleen toe als het team het aankan en schakelt proactief om naar een andere stijl zodra het nodig is.
Situationeel leiderschap
Bij situationeel leidinggeven ligt de nadruk legt op het aanpassen van de stijl aan de specifieke behoeften en kenmerken van elke situatie of individu. De leider beoordeelt de capaciteiten en bereidheid van de medewerkers en past het niveau en de wijze van leidinggeven dienovereenkomstig aan, om de prestaties en ontwikkeling van teamleden te maximaliseren.
Transactioneel leiderschap
De leider belast de medewerkers met doelen en taken, beoordeelt de prestaties en beloont of bestraft hen op basis van het voldoen aan vooraf bepaalde verwachtingen en normen. Dit is een traditionele vorm van taakgericht leidinggeven. Het werk moet goed gedaan worden; het potentieel en de taakopvatting van de medewerkers zijn daaraan ondergeschikt.
Transformationeel leiderschap
De transformationele leiderschapsstijl wordt vooral toegepast bij organisaties in een veranderende omgeving, of die intern een ingrijpende verandering of groei doormaken. De leider inspireert en motiveert medewerkers om zich aan te passen aan de veranderingen, om mee te groeien met de organisatie en het beste uit zichzelf te halen.
Doelen stellen is een pijler van leiderschap
De essentie van leiderschap is het inspireren en sturen van medewerkers in de richting van een gemeenschappelijk doel.
Een goede leider stelt de doelen voor de organisatie weloverwogen in de richting van een uitdagend en motiverend toekomstbeeld. Leidend daarbij is het succes en de groei van de organisatie op lange termijn. MAGIE-doelen is een geschikt model om inspirerende en engagerende doelen te formuleren.
Effectieve leiders combineren de doelstellingen met strategische plannen, die rekening houden met de huidige stand van zaken en externe factoren. Ze hebben inzicht in de sterke en zwakke punten van hun team en wijzen middelen dienovereenkomstig toe om ervoor te zorgen dat de doelen haalbaar zijn.
Sterke leiders creëren een cultuur van verantwoordelijkheid en eigenaarschap, waardoor individuele medewerkers eigenaar worden van de aan hen toegewezen taken en bijdragen aan het collectieve succes. Door uitdagende maar haalbare doelen te stellen, moedigen leiders hun team aan om het beste uit zichzelf te halen.
Effectieve leiders zijn flexibel en stellen doelen bij als dat nodig is. Ze monitoren de voortgang, identificeren obstakels en passen hun aanpak aan om ervoor te zorgen dat doelen relevant en haalbaar blijven.
SMART-leiderschap met SLIM-doelen
Als leider kun je doelen SLIM formuleren. SLIM is een acroniem dat staat voor:
- Sturend: de doelen sturen het team, de afdeling of de organisatie in de gewenste richting
- Leidend: de doelen verenigen de medewerkers achter een gezamenlijke visie
- Inspirerend: de doelen inspireren de medewerker om een eigen bijdrage te bedenken aan het collectieve succes
- Motiverend: de medewerkers worden door de doelen gemotiveerd om het beste uit zichzelf te halen
Proactief leiderschap
Proactief zijn betekent vooruitzien, anticiperen, je voorbereiden, initiatief nemen en regie voeren. Proactiviteit draagt op verschillende manieren bij aan de effectiviteit van leiderschap.
Als proactieve leider zie je obstakels op het pad van een team, nog voordat anderen zich daarvan bewust zijn. Je anticipeert en neemt het initiatief tot maatregelen om problemen te voorkomen of de impact ervan te minimaliseren. Met deze leiderschapskwaliteiten bespaar je niet alleen tijd en middelen, maar verbeter je ook de teamprestaties en help je het team of de organisatie vooruit.
Daarnaast ben je in staat om kansen waar te nemen en positieve verandering te stimuleren. Je ziet mogelijkheden voor groei en verbetering en zet het team aan tot acties om deze te benutten. Daarmee bevorder je innovaties waarmee het team beter functioneert, betere resultaten levert of efficiënter werkt.
Je draagt actief bij aan effectieve communicatie en samenwerking binnen het team. Door proactief te zijn, kun je als leider discussies initiëren, duidelijke verwachtingen stellen en tijdig feedback geven. Met deze proactieve communicatiestijl bevorder je transparantie, bouw je vertrouwen op en stimuleer je teamleden om verantwoordelijkheid te nemen. Dit zijn essentiële kwaliteiten voor het opbouwen van een hecht en goed presterend team.
Proactiviteit helpt bij het opbouwen van sterke relaties en het bevorderen van een positieve werkomgeving. Een proactieve leider probeert de behoeften, zorgen en wensen van teamleden te begrijpen en aan te pakken. Door actief te luisteren en de juiste acties te ondernemen, kan een proactieve leider de groei en ontwikkeling van individuen ondersteunen, teamwerk en samenwerking bevorderen en een cultuur van vertrouwen en wederzijds respect creëren.
Hoe toon je leiderschapskwaliteiten aan bij een sollicitatie?
Stel: je solliciteert op de vacature 'ervaren beleidsmedewerker met leiderschapskwaliteiten' bij een grote gemeente. Wat wordt er hier van je gevraagd? Als beleidsmedewerker moet je medewerkers in verschillende geledingen van de organisatie meekrijgen om het beleid vorm te geven en uit te voeren.
In je vorige baan heb je een beleidsprogramma met een reorganisatie geïmplementeerd. Dat heb je als volgt aangepakt:
- Eerst heb je met de betrokken medewerkers overlegd over de gevolgen van de veranderingen.
- Daarna heb je met de bestuurders overlegd om aanpassingen en verfijningen aan te brengen in het plan om aan de zorgen van medewerkers tegemoet te komen.
- Vervolgens heb je in samenspraak met de teamleiders de verandering stap voor stap doorgevoerd, waarbij je steeds oog had voor voldoende draagvlak bij de medewerkers.
Je kreeg complimenten over je weloverwogen aanpak. Dit zet je in je sollicitatiebrief. Alle elementen waarbij je jouw leiderschapskwaliteiten hebt ingezet kun je in je cv duidelijk maken. In het sollicitatiegesprek geef je sterke voorbeelden met de STAR-methode.
Interviewvragen over leiderschap
Een aantal voorbeelden van competentiegerichte interviewvragen over je leiderschapskwaliteiten die je kunt krijgen in het sollicitatiegesprek:
- Kunt je een situatie bespreken waarin je een team door een grote verandering of overgang moest leiden? Hoe heb je dat aangepakt?
- Wat is effectief leiderschap volgens jou? Kun je een voorbeeld geven van een leider die je bewondert en uitleggen waarom?
- Welke leiderschapsstijlen kun je hanteren?
Auteur: René Pijlman