Afstand bewaren

In sommige beroepen is het belangrijk dat je afstand bewaart ten opzichte van cliënten of materie. Je bekijkt de situatie professioneel en lost problemen op zonder te zeer emotioneel betrokken te raken.

Als je je het leed en de problemen van je cliënten te veel aantrekt, wordt het werk erg zwaar. Je neemt de dingen die je meemaakt mee naar huis, waardoor je je niet goed meer kunt ontspannen. De kunst is empathie op te brengen, maar daarin je grenzen te bewaken en een zekere afstand te bewaren.

Voldoende distantie betrachten is in sommige beroepen een belangrijke soft skill om je emotionele betrokkenheid bij de situatie te beperken.

Wanneer is afstand bewaren belangrijk?

Vooral in beroepen waar je te maken hebt met cliënten die in zekere zin afhankelijk van je zijn, is het zaak om professionele afstand te kunnen bewaren. Dat betekent niet dat je moet gedragen als een emotieloze koele kikker. De cliënt vraagt juist van je dat je met aandacht luistert, en dat je met hem of haar meevoelt (empathie). Maar het is zowel voor de cliënt als voor jezelf belangrijk dat je grenzen trekt in de empathie die je toont. Waarom is dat zo?

• Ga je meehuilen, dan help je de cliënt niet. Die zal zich des te afhankelijker gaan opstellen en zich hulpeloos gaan voelen.
• Ook voor jezelf is het van belang dat je niet te ver gaat in het invoelen van de problematiek. De schouders van één persoon zijn nu eenmaal niet gemaakt om leed van tien anderen te dragen. Trek je je de problemen van cliënten te veel aan, dan wordt je werkdruk snel te hoog en kun je bezwijken onder de stress die dat met zich meebrengt.
• Je kunt alleen goede beslissingen nemen als je een beetje afstand bewaart. Ben je te emotioneel betrokken, dan staat dat het nemen van goede, rationele beslissingen in de weg. Alleen met wat distantie kun je bepalen wat écht goed is voor de cliënt.
• Sommig gedrag van cliënten is ronduit schadelijk, bijvoorbeeld agressie. Afstand bewaren, het gedrag benoemen en eisen stellen aan hoe je wilt dat een cliënt zich gedraagt zijn dan van het grootste belang.

Competentie professionele afstand bewaren

Een competentie is een in gedrag waarneembare combinatie van kennis, vaardigheden en persoonlijke kwaliteiten waarmee je in praktijksituaties je werk goed kunt doen. De competentie professionele afstand bewaren staat op menige lijst met algemene competenties.

Gerelateerde eigenschappen

• Empathie
• Betrokkenheid
  
• Assertiviteit
• Integriteit
• Goed kunnen luisteren
• Besluitvaardigheid

Bij welke beroepen is een zekere distantie nodig?

• Verpleegkundige
• Andere beroepen in de gezondheidszorg
• Sociaal hulpverlener
• Trainer
• Advocaat of andere jurist
• Tolk
• Politicus
• Baliemedewerker bij overheidsinstantie
• Manager
• Uitvaartondernemer

Hoe toon je bij een sollicitatie aan dat je afstand kunt bewaren?

Stel, je solliciteert als schuldhulpverlener bij een organisatie voor maatschappelijk werk. Je zult daar te maken krijgen met gezinnen, veelal met jonge kinderen, die grote geldproblemen hebben. Ze zijn door schulden aan de grond geraakt en ze dreigen uit hun huis te worden gezet. De vorige medewerker zit ziek thuis met een burn-out, omdat hij het leed, met name van de kinderen uit de gezinnen, niet meer aan kon zien. Hij ging zo ver dat hij 's avonds, na zijn werk, voedselpakketten stond uit te delen bij de voedselbank en dat hij twee van zijn cliënten af en toe geld uit eigen zak toestopte. Het was hem duidelijk niet gelukt genoeg afstand te bewaren.

Hoe toon jij aan dat jij wel voldoende afstand kunt bewaren in deze functie?

Afstand bewaren doe je voornamelijk door grenzen te stellen.

• Bedenk bij jezelf wat de professionele grenzen zijn die bij jouw werk horen. Dus dat betekent: niet 's avonds bij de voedselbank helpen en geen geld toestoppen.
• Leer het probleem bij de ander te laten. Zijn of haar probleem is niet jouw probleem. Dat klinkt hard, maar vervang deze gedachte door: 'mijn professionele oplossing kan hem/haar verder helpen'.
• Zie in dat cliënten niet gebaat zijn bij te veel afhankelijkheid, ook al lijken ze daarom te vragen. Juist door een zekere afstand te bewaren geef je ze vertrouwen in hun zelfredzaamheid.

In je sollicitatiebrief en het sollicitatiegesprek zul je met voorbeelden moeten komen waaruit blijkt dat je in staat bent grenzen te trekken. Benoem hoe je je opstelt in contacten met cliënten, en geef voorbeelden van hoe je je uit een lastige situatie hebt gered. Gebruik de STAR-methode voor het beschrijven van dit soort voorbeelden.

Andere voorbeelden

• Als tolk kun je te maken krijgen met vluchtelingen en andere asielzoekers. Hun verhalen zijn vaak schokkend. Het hoort bij je professionaliteit om voldoende afstand van deze verhalen te houden om je werk goed te kunnen (blijven) doen.
• Ook docenten en trainers moeten een zekere afstand kunnen bewaren. Het leren moet voorop blijven staan, al kunnen leerlingen of cursisten (invoelbare) redenen aanvoeren waarom zij niet in staat zouden zijn de leertaken uit te voeren.

Voorbeelden van vragen over afstand bewaren tijdens het sollicitatiegesprek:

• Geef een voorbeeld van een situatie waarin je je grenzen actief in de gaten hebt gehouden. Waarom was dat nodig?
• Hoe zorg je ervoor dat je de problemen van het werk niet mee naar huis neemt? Geef twee voorbeelden.

Afstand bewaren kun je leren

Afstand bewaren is een vaardigheid die je kunt leren. Train jezelf daarvoor in de volgende vaardigheden:

• Mondelinge vaardigheden. Met name luisteren en vragen stellen zijn belangrijk.
• Assertiviteit. Wie assertief is weet zijn grenzen goed te bewaken.
• Omgaan met agressie. Als je weet hoe je omgaat met agressie, kun je uit de hand lopende situaties adequaat de-escaleren.

Mensen die van nature een meer observerende persoonlijkheid hebben, vinden het makkelijker afstand te bewaren dan mensen die liever de rol van helper op zich nemen.

Valkuil: ik stond erbij en ik keek ernaar

Er kunnen zich situaties voordoen waarin afstand bewaren niet of nauwelijks moreel aanvaardbaar is. Bijvoorbeeld als het welzijn van kinderen in het geding is, of als er concreet gevaar dreigt voor iemand. Je gevoel zal zeggen dat jíj degene moet zijn die moet ingrijpen. Maar probeer dan niet zelf de problemen op te lossen, maar vraag hulp bij de instanties of mensen die professioneel de aangewezenen zijn.

Fysieke afstand houden

In 2020 trok de coronapandemie COVID-19 over de wereld. Mensen kregen het dringend advies om een veilige afstand van elkaar te houden om zo de kans op overdracht van het virus te verminderen (in Nederland was de hoofdregel in veel situaties: anderhalve meter afstand). Deze social distancing was slechts één van de vele maatregelen die werden genomen. Artsen en verpleegkundigen die zorgen voor patiënten met infectieziekten, kenden de regel in hun beroep al langer.

Aanbevolen websites

• Afstand en nabijheid - door Jan Stevens op De Steven.
  "Enerzijds wil je naast jouw medemens staan. Je begrijpt de ander, je kunt je inleven in de ander en je bent betrokken op de ander. Anderzijds is het belangrijk om de juiste afstand te houden. Doe je dat niet dan overschrijd je een grens."

Auteur: Ysolde Bentvelsen, met bijdragen van René Pijlman